Wykład uzupełniony i poprawiony przez prof. net. Giovanniego Battistę della Popoly

Zdanie przekreślone nie obowiązuje.

Zdanie czerwone jest uzupełnione i obowiązuje




Kiedy omawiamy budowę aktów prawnych musimy zbadać ją i opisać od ogółu do szczegółu. Kiedy zatem spojrzymy na akt prawny dostrzeżemy, że jest on podzielony na pewne jednostki. Jakie to jednostki? Zależy to od tego, na jaki akt spojrzymy.

Akty niezwykle obszerne, jak na przykład Konstytucja, podzielone są zwykle na kilka jednostek systematyzacyjnych. Nie spotkałem się jeszcze z sytuacją, w której akt prawny byłby tak obszerny, iż należałoby zastosować jednostki systematyzacyjne, dzielące się na kolejne jednostki systematyzacyjne itd. Znane mi konstytucje są podzielone na rozdziały. Każdy rozdział dotyczy jednej, konkretnej kwestii. Przykładowo, pierwszy rozdział Bulli EXSURGE DOMINE nosi tytuł Patrimonium Sancti Pauli. Rozdział ten reguluje zatem najważniejsze kwestie dotyczące Państwa Kościelnego. Wśród jego zapisów znajdziemy określenie nazwy państwa, stolicy, waluty, symboli narodowych, języka urzędowego i tak dalej. Wskazuje się tu także trójpodział władz, ale już kompetencje szczegółowe poszczególnych organów określone są w dalszych rozdziałach. I tak np. kwestię parlamentu reguluje rozdział V, zatytułowany Signoria Rotryjska Kuria Rotryjska. Kwestię urzędu patriarszego reguluje rozdział IV, zatytułowany Patriarcha i Kolegium Kardynalskie itd.

Może jednak zdarzyć się i tak, że przy wydawaniu bardzo obszernego aktu zajdzie potrzeba podzielenia go na wiele jednostek systematyzacyjnych. Powinny to zatem być: "część", "księga", "tytuł", "dział", "rozdział", "oddział" – przy czym najczęściej pomija się "oddziały", stosując od razu "rozdziały". Wyższą jednostkę stosujemy dopiero wtedy, kiedy zastosowano wcześniej jednostki niższe, tj. dopiero kilka rozdziałów może utworzyć dział, kilka działów – tytuł, kilka tytułów – księgę i kilka ksiąg – część. Kilka części da całą treść aktu.

Oprócz jednostek systematyzacyjnych, akty prawne dzielą się również na jednostki redakcyjne. Są to:
- w przypadku bulli, ustaw i rozporządzeń bądź dekretów z mocą ustawy (od najwyższej do najniższej): artykuł, ustęp, punkt, litera, tiret;
- w przypadku brewe, ordonansów, dekretów Motu Proprio, rozporządzeń i zarządzeń (od najwyższej do najniższej): paragraf, ustęp, punkt, litera, tiret.

Aby lepiej zobrazować wygląd aktów rangi ustawy (bulli) i aktów wykonawczych (czyli np. rozporządzeń), przedstawiam poniżej szkielety takich aktów:

USTAWA

Art. 1.
Ten artykuł zawiera tylko jedno zdanie, nie ma potrzeby dzielenia go na mniejsze jednostki.

Art. 2.
1. Ten artykuł wymaga podzielenia go na ustępy.
2. Każdy artykuł ma zawierać jedną myśl, ale z drugiej strony nie powinien być wypracowaniem!
3. Dlatego staramy się podzielić go na ustępy, z których każdy dotyczy jednej konkretnej sprawy i najczęściej jest jednym zdaniem.
4. Jeśli zaś potrzebujemy wymienić kilka rzeczy w ramach ustępu, możemy to uczynić za pomocą punktów:
1) Pierwsza rzecz;
2) Druga rzecz; Jeśli chcemy i ją podzielić na kilka wątków, tj. dokonać wyliczenia w ramach wyliczenia, czynimy to za pomocą liter:
a) pierwsza rzecz w ramach wyliczenia;
b) kolejna rzecz; w jej ramach oczywiście też możemy wyliczać, używając tiret (uwaga, słowo się nie odmienia; tiret, a nie tiretów):
- pierwsza rzecz;
- druga rzecz.

Teraz ROZPORZˇDZENIE

§ 1.
Tutaj zamieszczam treść 1. paragrafu.

§ 2.
1. Zasada jest taka, jak przy artykułach: starać się, by to było jedno zdanie!
2. Jeśli tak nie można, dzielimy na ustępy.
3. Oczywiście są wyjątki, ale rzadkie…
4. Możemy także wyliczać:
1) Pierwsza rzecz;
2) Druga rzecz; i jak przy ustawach, wyliczanie w ramach wyliczeń jest również możliwe:
a) pierwsza rzecz;
b) druga rzecz; w jej ramach znowu możemy wyliczać:
- pierwsza rzecz;
-druga rzecz.

Tyle zatem zauważymy, kiedy spojrzymy na akt prawny. Pierwszy rzut oka pozwoli nam dostrzec wykorzystane jednostki systematyzujące i redakcyjne. Warto tutaj również zauważyć pewną kwestię. Potocznie mówimy o "przepisach prawa". Przepisy rozumiemy jako to, co zapisano w ustawie. Jest to poniekąd prawda. Fachowa terminologia definiuje przepis prawny jako jednostkę redakcyjną – tj. artykuł czy paragraf. Można zatem spotkać się z określeniem artykułu jako przepisu prawnego, a nie jednostki redakcyjnej – określenia te mogą być używane wymiennie.

Patrząc już tylko na akt prawny dostrzeżemy także inną rzecz. Mianowicie akt prawny zawiera słowa, które nie są ujęte w żadne jednostki redakcyjne. Nazywamy to częścią nieartykułowaną aktu prawnego. Należą do niej np. tytuł, preambuła i podpis.

Tytuł różni się w zależności od rodzaju aktu.
Tytuł ustawy i bulli (oraz aktów ich rangi) powinien składać się z nazwy rodzaju aktu (bulla, ustawa, dekret z mocą ustawy, rozporządzenie z mocą ustawy itp.), daty ustawy (z dnia 27 czerwca 2012 roku) i ogólnego przedmiotu regulacji (o tytułach arystokratycznych, o podatku dochodowym, o konklawe itp.).
Tytuł aktu wykonawczego składa się z kolei dodatkowo z określenia organu wydającego akt, który wstawiamy po określeniu rodzaju.

Przykłady:

USTAWA
z dnia 27 czerwca 2012 roku
o podatkach

ROZPORZˇDZENIE MINISTRA EDUKACJI
z dnia 27 czerwca 2012 roku
ws. określenia kanonu lektur szkolnych

Preambułę zawierają przede wszystkim ustawy zasadnicze, ale także ważne ustawy i, obowiązkowo, bulle, brewe i ordonanse. Preambułą Bulli Exsurge Domine jest:

PREAMBUŁA
W trosce o przyszłość naszą i naszej Ojczyzny,
na powrót się jednocząc w posłuszeństwie wobec prawowitego Patriarchy,
my - obywatele Rotrii,
wierząc w Boga Wszechmocnego,
Pana Naszego,
który jest dla nas źródłem wiary, nadziei i miłości,
postanawiamy, iż stać będziemy na straży jedności i suwerenności Naszej Ojczyzny,
i w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem oraz przed własnym sumieniem,
ustanawiamy ten akt normatywny
jako podstawowe źródło praw dla naszego państwa.

Preambułą Bulli Dei Poloniae et Lithuaniae Ecclesia jest z kolei uroczysty, tradycyjny wstęp łaciński:


Ostatnim elementem części nieartykułowanej jest podpis. Każdy akt prawny wymaga dla swej ważności podpisu organu, upoważnionego do jego wydania. Np.:

/-/Sanctitas Vestra Alexander III
Servus Servorum Dei,
Patriarcha et Episcopus Rotriae, etc.

Wiemy już zatem, jak ma wyglądać niejako "graficznie" akt prawny. Pora teraz przyjrzeć się mu bardziej szczegółowo, na płaszczyźnie treści.

Zacznijmy od ustaw (bulli).

Kiedy przeanalizujemy prawidłowo spisane ustawy zauważymy pewne prawidłowości. Jest chyba logicznym, że nie zaczniemy ustawy od artykułów, na końcu dodając tytuł. Jasnym zatem być powinno, iż na początku umieszczamy tytuł, następnie, jeśli takowa występuje, preambułę, potem przepisy i podpis. Jednakże same przepisy także powinni być w pewien sposób uporządkowane.

Treść artykułowana powinna się zaczynać od przepisów merytorycznych ogólnych. W tym miejscu określa się na przykład cel wydania aktu prawnego, ale i definicje i rozwinięcia skrótów i pojęć użytych w ustawie. Np.:

Art. 1.
Celem niniejszej ustawy jest określenie wysokości podatku dochodowego, tj. podatku od uzyskiwanego dochodu pieniężnego.

W przepisach ogólnych umieszczamy także inne kwestie, odnoszące się do całości ustawy, tj. wszystkich szczegółowych przepisów merytorycznych.

Po przepisach merytorycznych ogólnych następują przepisy merytoryczne szczegółowe. To najważniejsza część ustawy. To właśnie tutaj znajdują się "konkrety". Np.:

Art. 2.
Określa się podatek od uzyskanego dochodu w wysokości 10% tego dochodu.

Art. 3.
Podatek odprowadzany jest pierwszego dnia każdego miesiąca od kwoty, która wpłynęła tytułem wynagrodzenia na konto płatnika w przeciągu całego poprzedniego miesiąca.

Następnie mamy przepisy zmieniające. Jest to nic innego jak wprowadzanie zmian w już istniejących przepisach. Załóżmy więc, że obok tworzonej przez nas ustawy o podatku dochodowym mamy jeszcze ustawę o dochodach Skarbu Państwa, gdzie prawodawca wymienił w jednym z artykułów źródła dochodów. Chcemy teraz dopisać do tego artykułu nasz podatek dochodowy. Mamy więc ów artykuł w ustawie o dochodach Skarbu Państwa:

Art. 2.
¬ródłami dochodów Skarbu Państwa są:
1) x
2) x
3) x

Chcemy dopisać punkt 4) o podatku dochodowym. Zatem: w ustawie ustanawiającej podatek dochodowy dajemy artykuł:

Art. 4.
W Ustawie z dnia 5 maja 2010 roku o dochodach Skarbu Państwa w art. 2. dopisuje się pkt. 4) w brzmieniu:
"4) podatek dochodowy. "

Po przepisach zmieniających następują przepisy przejściowe i dostosowujące. Przykład: tworzymy ustawę, która likwiduje całkowicie sądy grodzkie. Od momentu wejścia w życie ustawy teoretycznie tych sądów ma nie być. Ale przecież tam się toczą postępowania. Z problemem tym radzimy sobie przepisami dostosowującymi i przejściowymi:

Art. 5.
Sądy grodzkie, które w momencie wejścia w życie ustawy prowadzą postępowania zostaną zlikwidowane dopiero w momencie zakończenia wszystkich rozpoczętych już postępowań.

I wreszcie, na samym końcu mamy przepisy końcowe. Tutaj zawieramy np. uchylenie poprzednich wersji ustawy, podawany jest moment wejścia ustawy w życie i określany jest vacatio legis (czas od podpisania i opublikowania do momentu wejścia w życie) – o ile takowy się przewiduje. Np.:

Art. 6.
Traci moc Ustawa z dnia 19 lipca 2009 roku o podatkach.

Art. 7.
Ustawa wchodzi w życie 90 dni od dnia ogłoszenia.

Następnie mamy podpis organu upoważnionego, czyli np. Patriarchy:

/-/Sanctitas Vestra Alexander III
Servus Servorum Dei,
Patriarcha et Episcopus Rotriae, etc.

I to już koniec ustawy. Może ona jeszcze zawierać załączniki, jeśli wskazują to jakieś artykuły. Wtedy dodaje się je po podpisie.

Teraz przejdźmy do aktów wykonawczych.

Takimi aktami są brewe, ordonanse,, dekrety Motu Proprio, rozporządzenia itp. Są one zwykle krótsze od ustaw, gdyż są bardziej szczegółowe, ale zajmują się tylko jedną, konkretną sprawą. Wydaje się je dla uściślenia, uszczegółowienia danej kwestii.

Treść aktu wykonawczego winna zaczynać się tytułem. Konstruuje się go następująco:
- rodzaj aktu (Rozporządzenie/Ordonans/Brewe/Dekret)
- określenie organu wydającego (jeśli jest więcej; np. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej)
- daty podpisania (z dnia 27 czerwca 2012 r.)
- określenia przedmiotu regulacji (ws. szczegółowych zasad i trybu przyznawania nagrody rocznej osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi)

Następnie, i to jest element którego nie znajdziemy w ustawach, wskazuje się podstawę prawną do wydania aktu wykonawczego. Tak więc, dla przykładu:

Na podstawie art. 10 ust. 8 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. Nr 26, poz. 306, z późn. zm.2)) zarządza się, co następuje:

Wskazanie podstawy prawnej w aktach wykonawczych powinno mieć miejsce zawsze. W praktyce jednak często odchodzi się od tego. Zwłaszcza jeśli chodzi o dekrety czy ordonanse monarsze, które przyznają tytuł, order czy lenno. Wszystkie wydawane są na podstawie ustawy zasadniczej, która monarsze daje takie prawo – pomija się więc wskazanie podstawy.

Po wskazaniu podstawy prawnej przechodzimy do części artykułowanej. Spisujemy więc kolejne paragrafy.

Zasadniczo kolejne paragrafy rozporządzenia winny mieć porządek taki, jak w wypadku ustaw:
1) przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe;
2) przepisy zmieniające;
3) przepisy przejściowe i dostosowujące;
4) przepisy  końcowe.

Omawiane w nich kwestie są podobne. Należy jednak pamiętać, że oczywiście rozporządzenie ministra finansów nie może zmieniać rozporządzeń ministra edukacji narodowej. Nie wspominając już o tym, ze rozporządzenie NIGDY nie może być sprzeczne z aktem wyższego rzędu!

Pozostaje jeszcze kwestia wprowadzania zmian w aktach prawnych. Nazywa się to nowelizacją. Jeden sposób został już wskazany – tj. przy okazji spisywania innego aktu prawnego tej samej lub wyższej rangi, który poruszają podobną materię, zamieszcza się w przepisach zmieniających przepis prawny, który zmienia dany przepis prawny innego aktu prawnego (koniecznie tej samej lub niższej rangi!). Innym sposobem jest wydanie specjalnego aktu zmieniającego. Czyli np. Ustawa z dnia 27 czerwca 2012 r. o zmianach w ustawie z dnia 13 marca 2010 roku o wynagrodzeniach. I ostatnim sposobem jest wydanie nowego aktu, którego przepisy uchylające zniosą starą wersję. Robimy tak, kiedy zmiany byłyby tak liczne, iż naruszyłyby konstrukcję aktu prawnego, czyniąc go nieczytelnym.

Jak powinien wyglądać akt prawny, wprowadzający zmiany? Jeśli za jednym zamachem chcemy zmienić kilka aktów prawnych, powinno to wyglądać tak:

Art. 1.
W ustawie z dnia 6 kwietnia 2001 r. wprowadza się następujące zmiany:
1) skreśla się art. 5.
2) zmienia się treść art. 6. w brzmieniu:
"Art. 6.
Uniwersytetem kieruje Rektor. "
na
"Art. 6.
Uniwersytetem kieruje Rektor wraz z Senatem Uczelni. "
3) dopisuje się art. 7a. w brzmieniu:
"Art. 7a
Senat uczelni składa się z dziekanów wszystkich wydziałów uczelni. "

Art. 2.
W ustawie z dnia 3 lutego 2000 r. wykreśla się art. 6.

Art. 3.
Użyty w ustawie z dnia 18 czerwca 2012 r. o Służbie Walczącej, w różnej liczbie i przypadku, wyraz "dowódca " zastępuje się użytym w odpowiedniej liczbie i przypadku wyrazem " kapitan ".

Przykład, który wskazałem poniżej, wskazuje też dwie interesujące techniki stosowane przy zmianach. Po pierwsze: numeracja jednostek redakcyjnych nie zmienia się automatycznie. Jeśli zatem chcemy po art. 5. Wstawić jeszcze jeden artykuł, nie może on nosić numeru 6.; musielibyśmy bowiem zmienić potem numer każdego innego odpowiednim przepisem, a to bez sensu. Dodajemy zatem po art. 5. artykuł 5a Po nim byłby art. 5b, 5c, 5d itd. Podobnie postępujemy z ustępami, punktami czy literami, np. aa), ab), ac) itd. W razie wyczerpania liter alfabetu łacińskiego (pomijamy bowiem litery takie, jak ą, ę, ł, ć, ź i inne znaki właściwe alfabetowi polskiemu), dodaje się kolejną literę, poczynając od a, np. ust. 1aa, 1ab, 1ac itd.
Po drugie zaś, możemy bardzo szybko, sprytnym sformułowaniem, zamienić jedno słowo. Załóżmy, że jakaś ustawa wskazywała Ministra Skarbu do wykonywania pewnych zadań. Jednak zmieniono ustawę o rządzie i mamy teraz Wielkiego Skarbnika. Jednym zapisem możemy zamienić starą nazwę na nową, tak, jak uczyniłem to w art. 3. Mojej przykładowej ustawy.

Ze znowelizowanymi przepisami wiąże się ten problem, iż mamy ustawę w brzmieniu pierwotnym, ustawę zmieniającą ją i potem na przykład kolejną ustawę zmieniającą ją (zmieniającą rzecz jasna znowu ustawę pierwotną; nie ma ustaw zmieniających ustawy zmieniające ustawy!). Aby się nie pogubić, upoważniony organ winien ogłaszać teksty jednolite aktów prawnych (głównie chodzi tu o ustawy). Winno to przybrać postać obwieszczenia. Taki też nosi tytuł: "Obwieszczenie (Kamerlinga) z dnia 27 czerwca 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 4 kwietnia 2009 r. o firmach i przedsiębiorstwach. " W praktyce rotryjskiej takich obwieszczeń nie stosowano, jednak powinno się to robić dla podniesienia jakości naszego systemu prawa.

Ostatnią kwestią jest sprostowanie błędu. Dokonuje się go w przypadku, gdy np. w ustawie zamiast Patriarcha użyto słowa Patriarha – jest to literówka/błąd ortograficzny. Aby to naprawić, upoważniony organ (znowu: najczęściej jest to przewodniczący parlamentu, czy też np. szef rządu w wypadku rozporządzeń) wydaje "Obwieszczenie (Kamerlinga) z dnia 27 czerwca 2012 r. o sprostowaniu błędu w ustawie z dnia 26 czerwca 2012 r. o siedzibie głowy państwa" Jego treść wygląda mniej więcej tak:  "Na podstawie (wskazanie aktu, który uprawnia do wydawania takich obwieszczeń dany organ) w ustawie z dnia 17 czerwca 2012 r. o podatku gruntowym w art. 5. ust. 3. zamiast wyrazu "Patriarha" powinien być wyraz "Patriarcha".

Na tym kończy się wykład dotyczący budowy aktów prawnych. Był to wykład obszerny, ale i budowanie aktów prawnych nie należy do zajęć łatwych.
 
* Reguły przedstawione w niniejszym wykładzie zostały zaczerpnięte z wiedzy ogólnej dotyczącej prawa oraz z Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (Dz.U.2002.100.908) – autor wykładu przyjmuje te zasady, stosowane w realnej Rzeczypospolitej Polskiej,  jako preferowane w Państwie Kościelnym Rotria.