Platon i jego Akademia

Platon był jednym z najwybitniejszych uczniów Sokratesa. Charakteryzował się prostym życiorysem, m.in. pochodził z rodziny arystokratycznej, która w wyniku demokracji straciła wpływy; starannie wykształcony, wychowany, zetknął się z filozofią Heraklita, dużo podróżował, do śmierci Sokratesa (ok. 8 lat) – jego uczeń, po śmierci Sokratesa uciekł do Megary, w 388 wrócił do Aten, w 387 założył Akademię.

Pisma pozostałe po Platonie to przede wszystkim Dialogi - 9 tetralogii (35 – dialogi autentyczne) czy utwory dramatyczne oraz listy. Podział:
•   Dialogi wczesne – zwane aporetycznymi, sokratycznymi (problemy nierozwiązywalne), główną postacią jest Sokrates; formułowanie pytań, brak definitywnych, konstruktywnych odpowiedzi (np. Eutyfron – pobożność; Lizys – przyjaźń).
•   Dialogi średnie – konstruktywne, dojrzałe, teoria idei, Sokrates przemawiający ustami Platona.
•   Dialogi późne – krytyczne, dystansowanie od teorii idei.

Główne interpretacje Platona:
•   Metafizyczna – Arystoteles: punktem wyjścia teoria idei – najdłużej funkcjonująca teoria, najbardziej poważne traktowanie Platona (modyfikacja: punkt wyjścia – teoria poznania), taki sposób interpretacji trwał do XIX w.

•   Polityczna – Werner Jaeger (Paideia): punktem wyjścia teoria państwa - później 2 szkoły niemieckie – historia form i historia redakcji (stwierdzenie nieautentyczności Dialogów Platona); Listy prawdziwe – Platon jawiący się w listach: zbudowanie idealnego państwa, odrzucenie demokracji (ponieważ zabiła ona Sokratesa), podróże świadczą o tym, że chciał ten idealny model wcielić w życie (Sycylia – poznanie tyrana Dionizosa, którego chciał przekonać do swojego ustroju; później chciał przekonywać Dionizosa Młodszego, czym się naraził i został sprzedany jako niewolnik w Egipcie – na szczęście go znaleźli) – List VII – do kuzyna tyrana.

•   Protologiczna – Giovanni Reale, punktem wyjścia nauki „niepisane” – problematyka, którą zajmowano się w Akademii, a o czym Platon nie pisał w Dialogach (np. metafizyka) – Platon czymś pomiędzy Sokratesem (nie wierzył w pismo) i Arystotelesem (który wszystko zapisywał): Platon twierdził, że pismu nie można powierzyć czegoś, co jest ważne dla myśli; filozofia jako nie utracony stan intelektu, pismo służy do zapisywania szczegółów, co nie jest elementem filozofii; pisma Platona to przypomnienie rozumowań, które doprowadziły do jego tez, których nie ma w naukach „pisanych”.

O ile 2 pierwsze tezy się przeplatają, o tyle Reale raczej zapędził się w swojej koncepcji.

„Drugie żeglowanie”:
Żeglowanie bez żagli, gdy nie ma wiatru należy posługiwać się wiosłami; wymaga wysiłku, myślenia, jest trudniejsze.

„Pierwsze żeglowanie” – prace filozofów przyrody, poznanie zmysłowe.

Sokratejska geneza problematyki filozoficznej Platona:
Arystoteles twierdził, że Platon chciał rozwiązać problem Sokratesa (wiedza tkwi w pojęciach, zrozumieć je można wnikając w siebie, istota męstwa tkwi w definicji męstwa, pojęcia brały się z duszy). Platon pyta 1) co wobec tego jest przedmiotem pojęcia, skoro pojęcie jest nosicielem prawdy, 2) skąd w nas biorą się pojęcia, prawda.
O czym są nauki? – pojęcia ogólne (universale) są umowne, konwencja, tylko nazwy, po stronie rzeczywistości nie ma nic (nominalizm) – nauka jest o niczym, zabawa na pojęciach.
Platon stanął na przeciwnym stanowisku – po stronie rzeczywistości są przedmioty idealne, wzory wszystkich rzeczywistych przedmiotów i ich treść – nauki o bytach idealnych, rzeczy są tymczasowe, pojęcia są wieczne, przedmioty idealne też są wieczne; pojęcia są niezmienne, przedmioty są zmienne, idee niezmienne; rzeczywistość zmysłowa to odbicie idei w materii, pojęcia w relacji do przedmiotów; byty idealne – wyjaśniające przedmioty określane jakimś pojęciem; „odbitki” są czymś pomiędzy bytem a niebytem, przedmioty na ziemi stają się (czyli nie są), przedmiotem nauki są tylko byty idealne, nie warto badać rzeczy przejściowych, prawdziwym bytem jest tylko idea.

Odkrycie rzeczywistości ponadzmysłowej (Fedon):
Doznania zmysłowe przeszkadzają poznaniu bytu, byt poznaje się wtedy, gdy dusza sama w sobie się skupi i ciało nie będzie jej przeszkadzać. Idee są poznawalne przez duszę w niej samej, po odcięciu się od doznań zmysłowych.

Koncepcja idei (Fedon):
Dobra, piękna i sprawiedliwości nikt nigdy nie widział na oczy.

Metafizyczno-ontologiczne cechy idei:
•   Inteligibilność – idea bytem poznawalnym na drodze intelektualnej.
•   Niecielesność – idee są duchowe.
•   Bytowość w sensie pełnym – idee są bytem, który istnieje na-prawdę.
•   Niezmienność.
•   Samoistność.

Platońska koncepcja rzeczywistości w ujęciu Realego:
•   Pierwsze i najważniejsze zasady: „Jedno” i „Diada nieokreślona”.
•   Poziom idei: najwyższą ideą jest dobro, hierarchizacja.
•   Liczby i figury idealne – Platon wielbicielem matematyki, quasi-idee, wzór na figurę, definicja (nie da się ich narysować).
•   Idee ogólne i szczegółowe.
•   Poziom bytów matematycznych: więcej niż świat fizyczny, 1) arytmetyka, 2) planimetria, 3) stereometria, 4) astronomia, 5) muzyka; na tym poziomie znajdują się także dusze.
•   Poziom świata zmysłowego, postrzegalnego zmysłowo.

Człowiek (Alkibiades I):
Człowiek to jest to, co posługuje się ciałem. Człowiek jest tylko duszą. Platon jest autorem koncepcji duszy: dusza nieśmiertelna, istniała przed wcieleniem w świecie idei i kontemplowała je, wcielenie duszy jest dla niej niekorzystne, życie człowieka polega na tym, aby wrócić do świata idei, co jest możliwe poprzez uczenie się filozofii jako nauki o ideach (poglądy orfickie – u nich były oczyszczenia i rytuały, a u Platona uprawianie filozofii).

Człowiek jako dusza uwięziona w ciele (Gorgiasz):
Życie na ziemi jest śmiercią człowieka, wyzwoleniem jest śmierć.

Preegzystencja dusz (Fedon):
Posiadanie pojęć jest dowodem na to, że istnieliśmy przed urodzeniem. Przypominamy sobie idee oglądane przez duszę wcześniej.

Nieśmiertelność duszy:
•   Fedon – podmiot poznający rzeczy „niezmienne i zmienne” musi mieć pokrewną im naturę.
•   Państwo – każda rzecz ma sobie właściwe zło od którego ginie, istotą duszy są cnoty, dusza nie ginie od właściwego jej zła jest nieśmiertelna.
•   Fajdros – dusza jest zasadą ruchu, ruch jest nieusuwalny, wobec czego dusza nie ginie.

Części duszy:
•   Pożądliwa – żołądek – cnota: umiarkowanie (dusza nierozumna) – podtrzymywanie życia.
•   Gniewliwa – serce – cnota: męstwo (dusza nierozumna) – działa w obliczu zagrożenia lub konieczności działania.
•   Rozumna – głowa – cnota: mądrość.

Każda z dusz wymaga kierowania (cnoty).