Platon opisuje w "Państwie" jaskinię, w której są od młodych lat przykuci więźniowie tyłem do wejścia i nie mogą się odwrócić, jest wybudowany murek, za murkiem płonie ognisko. Ci ludzie mogą patrzeć tylko na przeciwległą ścianę i widzieć cienie noszonych rzeczy i słyszeć głosy. Ludzie łączą słyszane głosy z przedmiotami, Ci, którzy w najbardziej fantastyczny sposób łączą głosy, są wybierani na przywódców. Gdy ktoś wyjdzie z jaskini, nie może patrzeć na słońce. Dopiero po pewnym czasie orientuje się, że to ludzie noszą przedmioty, że cienie są znacznie uboższe. Jakby tego kogoś wyciągnąć dalej, ku słońcu, to rozchorowałby się, ale jakby się przyczaił, to najpierw by sobie uświadomił, jaki ubogi jest świat w jaskini i nie chciałby do niej wrócić. A jakby wrócił (żeby uwolnić współwięźniów) i ciągnąłby ich ku słońcu, to oni czuliby się zagubieni, trzeba by było ich na siłę wyciągać. Obraz jaskini jest streszczeniem całej filozofii Platona. Może być opowiedziana na 4 sposoby (4 teorie):

•   teoria rzeczywistości
•   teoria poznania
•   teoria państwa
•   teoria religii

Cieniami w jaskini są czysto zmysłowe pozory rzeczy. Posągi i inne wytworzone przedmioty symbolizują wszystkie rzeczy zmysłowe (w swej istocie). Mur przedstawia przegrodę, która oddziela rzeczy zmysłowe od ponadzmysłowych. Poza murem rzeczy prawdziwe i gwiazdy symbolizują rzeczywistość w jej prawdziwym bycie, tzn. idee. Słońce natomiast symbolizuje ideę Dobra. Idee nie są jednorodne, wszystko jest dzięki Słońcu. Idee są w różnym stopniu bytu.

Timajos:
Platon wymienia podstawowe stopnie rzeczywistości:
•   czym jest to, co zawsze trwa i nie ma początku. Pierwszą rzecz może pojąć tylko intelekt za pomocą rozumowania.
•   czym jest to, co się zawsze rodzi i nigdy nie istnieje. Są to rzeczy zmienne, zmysłowe.
•   wszystko ma swoją przyczynę

Rodzaje przedmiotów:
•   Zmysłowe (dziedzina stawania się) – nie rzeczy (Słońce) i rzeczy zmysłowe. Ich zasadą jest Słońce.
•   Umysłowe (dziedzina bytu) – przedmioty matematyczne (idea dobra) i idee. Słońcem w świecie umysłowym jest idea dobra.

Płaszczyzny poznania:
1)   Oglądanie cieni na ścianie – wyobraźnia, dodawanie np. głosów (EUKASIA). Natomiast oglądanie samych przedmiotów podlega wiedzy nazywanej MISTIS, czyli wierze.
2)   Te rzeczy, które są z kolei po stronie rzeczywistości, czyli za murem (księżyc i gwiazdy) to są przedmioty matematyczne (DIANOIA).
3)   Dopiero, gdy się rozwidni i zobaczymy chmury, Słońce, to wtedy widzimy idee. Ogląd wyższy – EPISTEME. Idea Dobra – Zasada Wszystkiego.

Teoria poznania:
Sposoby ujmowania przedmiotów:
•   DOXA – mniemanie: EIKASIA (cienie) i MISTIS (przedmioty zmysłowe)
•   NOESIS – poznanie: DIANOETYKA (przedmioty matematyczne), EPISTEME (idee)

Anameza (Fedon):
Platon mówi, że cała wiedza prawdziwa (typu EPISTEME) jest przypominaniem sobie tego, cośmy zobaczyli będąc wcześniej w świecie idei (przed wejściem w ciało).

Ascetyka i mistyka platonizmu:
To poznawanie kolejnych etapów rzeczywistości, poszerzanie pola świadomości jest właściwie zbawieniem człowieka. Życie w jaskini to życie w ograniczeniu do tego, co zmysłowe. Wychodzenie z jaskini to odchodzenie od tego, co fałszywe, do tego, co prawdziwe – dla Platona jest to rodzaj zbawienia.

Platońska koncepcja polityki:
Symbolizuje ją powrót do jaskini. Polityk dla Platona to jest ktoś, kto wie, na czym polega szczęście, nie chce tego dla siebie i postanawia wyzwolić ludzi. Polityk musi nie być egoistą. Prawdziwy polityk to jest ktoś, kto rządzenie traktuje jak obowiązek, nie chce rządzić. Co taki polityk musi zrobić? Żeby nawiązać kontakt z ludźmi z jaskini, musi zniżyć się do ich poziomu, przyczaić się do ciemności i namówić do wyjścia z jaskini – może nawet zostać zabity przez kajdaniarzy (aluzja do Sokratesa).

Problem sprawiedliwości – klasy społeczne:
•   Żywiciele – dostarczają państwu żywności i nowych obywateli.
•   Obrońcy – bronią bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.
•   Mędrcy – kierują państwem.

Nie ma części duszy, gdzie by się mieściła sprawiedliwość. Platon twierdzi, że sprawiedliwość, to harmonia dusz, cnót, którą trudno uzyskać, bo u każdego jakaś dusza przeważa. W związku z tym sprawiedliwość można uzyskać dopiero w grupie, jaką jest państwo. Państwo dzieli obywateli na klasy. Podział odbywa się w sposób naturalny – na podstawie przewagi danej duszy. W praktyce te klasy nie powstają naturalnie – wszyscy rodzą się z Żywicieli. Bardzo ważną rzeczą w państwie staje się edukacja i wychowanie (Jeager uważał, że najważniejsza u Platona jest Paideia – wychowanie).

Teoria wychowania:
Ma prowadzić do nawrócenia rozumianego w sensie filozoficznym i religijnym – odwrócenie się od cieni i odkrycie zasady dobra jako zasady całego świata. To odkrycie jest dostępne tylko dla Mędrców. W związku z tym Platon w swoim państwie obmyślił pewien szczegółowy system edukacji. Najpierw obywatele są dla państwa – państwo jest bytem, a człowiek jest elementem tego bytu. W związku z tym państwo ma prawo decydować o rodzaju i ilości obywateli. To państwo decyduje kto z kim i kiedy. Państwo kojarzy małżeństwa, które ma rok na spłodzenie potomka, potem komisja państwowa sprawdza, czy nowy obywatel spełnia normy państwowe, jeśli spełnia, to małżeństwo trwa jeszcze rok, po tym roku dziecko przechodzi pod opiekę państwa i  pierwsze 7 lat chodzi do gimnazjum – szkoła gimnastyczna, po ukończeniu gimnazjum przeprowadzany jest egzamin i komisja decyduje, kto idzie się dalej uczyć – na wojskowego, natomiast Ci, którzy nie zdają egzaminu pozostają w klasie Żywicieli. 22 lata należy uczyć się matematyki, potem zdaje się kolejny egzamin, jak się zda to się szło do Akademii na naukę idei, reszta zostaje żołnierzami.
Dopiero chrześcijaństwo uświadomiło ludziom równość kobiet wobec mężczyzn. U Platona kobieta rodzi człowieka, ale nie jest jego przyczyną sprawczą; dopuszczał jednakże kobiety do wojska i czynności publicznych (wbrew poglądom greckim), też powinny dbać o tężyznę fizyczną i powinny chodzić do gimnazjonów – dopuszczał je do życia społecznego.

Teoria państwa:
•   Państwo – państwo powinno mieć jednego władcę, tego, który najlepiej przypomina sobie ideę dobra. Władza wie lepiej, co dla nas dobre, niż my.
•   Prawa – Platon uważa, że lepsza byłaby arystokracja – ustrój mieszany.

Znaczenie platonizmu:
Nie ma filozofii bez Platona (Heidegger – cała filozofia to Platon i przypisy do Platona).