Wykład uzupełniony i poprawiony przez prof. net. Giovanniego Battistę della Popoly

Zdanie przekreślone nie obowiązuje.

Zdanie czerwone jest uzupełnione i obowiązuje





Przeciętny człowiek niewiele jest w stanie zrozumieć z przeczytanego przez siebie aktu prawnego. Bardzo często komentuje się, że przepisy spisane są niezrozumiałym, trudnym językiem. Nie jest to jednak specjalna złośliwość prawodawców, a raczej ich troska o to, by nie dokonywano nadinterpretacji przepisów. Stąd ustawy muszą przewidywać setki różnych możliwości i ewentualności, muszą też jasno określać, co można, a czego nie można robić. Język aktów prawnych jest często zawiły i trudny, jednak ma to zapobiec nadinterpretacjom i nadużyciom.

Aby jednak wysnuć jasne i przejrzyste normy z aktów prawnych, należy najpierw dokonać wykładni tych norm. Wykładnia prawa jest to zatem intelektualny proces, w wyniku którego z przepisów prawnych wysnuwane są konkretne normy. Wykładni dokonać może każdy (a nawet powinien, jeśli chodzi mu o zrozumienie aktu prawnego), jednak, rzecz jasna, nie jest to wykładnia wiążąca. Takiej bowiem dokonywać może w Rotrii jedynie Sygnatura Apostolska – oznacza to, iż jej wykładnia jest jedyną oficjalną i to tę wykładnię winny stosować organy administracji i sądy.

Wykładnia prawa ma kilka różnych rodzajów. Możemy wyróżnić wykładnię ze względu na dokonującego jej, wykładnię ze względu na przyjęte metody i wykładnię ze względu na efekt.

Ze względu zatem na dokonującego wykładni wyróżniamy wykładnię:
- formalną – której dokonują organy władz państwowych; nie mylić z legalną – formalnej wykłady dokonać może na przykład członek Kurii Rotryjskiej, nie zaś wyłącznie Sygnatura Apostolska;
- legalną – tj. wiążącą, dokonywaną przez uprawniony organ – w Rotrii jest to Patriarcha lub Sygnatura Apostolska;
- autentyczna – czyli wykonywana przez prawodawcę, np. Patriarchę lub Kurię Rotryjską;
- operatywną – dokonywana przez organy stosujące przepisy w swej pracy; mogłyby to być zatem wszelkie sądy niższej instancji (w Rotrii takowych jednak nie ma), ale też np. Kuria Rotryjska;
- doktrynalną – dokonywana przez wykształconych w prawie specjalistów, np. z Uniwersytetu Rotryjskiego;
- nieoficjalną – dokonywana przez obywateli lub prawników na własny użytek.

Ze względu na przyjęte metody wyróżniamy wykładnię:
- językową – tj. badany jest język przepisu prawnego, szczególną uwagę zwraca się na użyte słownictwo, formę gramatyczną słów;
- systemową – w tej metodzie wysnuwamy normy opierając się na analizie systemu prawa, którego akt prawny jest częścią; dla przykładu, jeśli mamy urząd zajmujący się sprawami związanymi z kulturą i nie jest jasno sprecyzowane, kto powołuje kierownika tego urzędu, wnioskujemy z innych przepisów: skoro sprawy kultury podlegają Mecenasowi Patriarszemu, może to być właśnie Mecenas, lub Patriarcha – jeśli inne przepisy wskazują jego jako powołującego większość urzędników;
- celowościową – przy tego typu wykładni bierzemy pod uwagę cel danej regulacji; jeśli zatem prawodawca niezbyt szczęśliwie dobrał słowa spisując przepisy, i stworzył w ten sposób jakieś nieścisłości i dwuznaczności, kierujemy się jego zamiarem przy ich interpretacji.

Ze względu na efekt wyróżniamy z kolei wykładnie:
- dosłowną – jest to wykładnia, która wskazuje, iż zakres stosowania prawa będzie dokładnie taki, jak to wynika z wykładni językowej; analizuje się zatem język przepisu prawnego i na tej podstawie dokonuje się wykładni, a jeśli ona wykazuje, iż przepis jest jasny i wszystko jest ściśle określone, mamy do czynienia z wykładnią dosłowną (ma być dokładnie tak, jak zapisano w akcie prawnym, ni mniej, ni więcej);
- rozszerzającą – w takiej wykładni wyniknął inny zakres stosowania prawa na podstawie wykładni językowej, a inny (szerszy) na podstawie innych rodzajów wykładni; uwzględnia się zatem szerszy zakres;
- zawężającą - w takiej wykładni wyniknął inny zakres stosowania prawa na podstawie wykładni językowej, a inny (węższy) na podstawie innych rodzajów wykładni; uwzględnia się zatem węższy zakres.

Przy dokonywaniu wykładni należy kierować się logiką – stąd mówimy wykładni logicznej. Byłoby bowiem rzecz jasna niezwykle szkodliwym, gdyby niefortunne dobranie słów w akcie prawnym prowadziło do wysnuwania absurdalnych norm, które sprzeczają się z innymi normami – zwłaszcza, kiedy wiemy, iż nie to było celem prawodawcy. Skonstruowano zatem pięć reguł wnioskowań prawniczych, które należy stosować dokonując wykładni.

1. Rozumowanie a contrario – to jest: rozumowanie z przeciwieństwa. Dokonujący wykładni zakłada, iż norma nie stosuje się do sytuacji, do których nie odnosi się wprost, nawet, jeśli reguluje bardzo podobną kwestię.
2. Rozumowanie a simile – to jest: rozumowanie z podobieństwa. Jest to reguła przeciwna do pierwszej, bowiem zakłada, iż jeśli nawet jakaś kwestia nie jest normowana wprost przez normy, to możemy do niej zastosować normy regulujące bardzo podobne kwestie.
3. Rozumowanie z celu na środki – zakładamy, iż jeśli jakiś cel jest dozwolony przez normy prawne, dozwolone są również środki, umożliwiające jego osiągnięcie; przykładowo, jeśli prawo zezwala na posiadanie jakiegoś towaru, musi również zezwalać na jego nabywanie.
4. Rozumowanie a fortiori – ma dwie postacie: z większego na mniejsze i z mniejszego na większe; mówiąc prościej: jeśli mogę posiadać ciężkie karabiny maszynowe, wyrzutnie rakiet przeciwpancernych, bomby i granaty, to tym bardziej wolno mi też posiadać zwykłą wiatrówkę; jeśli zaś zakazano mi posiadania nawet wiatrówki, to logicznym jest, iż tym bardziej nie mogę w domu trzymać karabinu maszynowego.
5. Rozumowanie reductio ad absurdum – to jest: sprowadzenie do absurdu; jeśli rozumowanie prowadzi nas do nielogicznych, absurdalnych wniosków, musi być błędne; przykładowo, jeśli rozumowanie nasze nad aktem prawwnym doprowadzi do wniosku, że Patriarcha posiada pewne prerogatywy, które pozwalają mu na prowadzenie działalności kulturalnej, a zatem podlega Mecenasowi Patriarszemu, który może go zatem odwołać – rozumowania należy zaniechać, gdyż dochodzimy do absurdu: urzędnik mianowany przez Patriarchę ma prawo go odwołać, a Bulla Exsurge Domine nie przewiduje w ogóle odwoływania Patriarchy.

Warto zauważyć, że przy dokonywaniu jakiejkolwiek wykładni zakładamy, iż prawodawca nie popełnił błędów i akt prawny jest dobrze skonstruowany (zasada racjonalnego ustawodawcy), pozostaje zatem właściwe zinterpretowanie przepisów – nie doszukujemy się zaś błędów i nie rozwodzimy nad tym, czy akt prawny jest poprawnie spisany.

Wykładni prawa dokonujemy za każdym razem, kiedy czytamy i interpretujemy akt prawny. Każdy prawnik winien znać zasady wykładni prawa i reguły wnioskowań prawniczych, tak, aby osobom niewykształconym w prawie pomóc zinterpretować przepisy. Jest to nadzwyczaj ważne, gdyż w ten sposób unikamy nadzwyczaj nieprzyjemnych konsekwencji nadużywania władzy czy naruszania cudzych kompetencji.