UNIWERSYTET ROTRII
Katedra Architektury

PRACA DOKTORSKA/WYKŁAD

Temat pracy: Charakterystyka architektury modernistycznej.

Autor: mgr Cesare de Medici

Promotor: prof. Artur Czartoryski

Modernizm (znany również pod nazwą styl międzynarodowy, funkcjonalizm) to kierunek we współczesnej architekturze, który narodził się pod koniec XIX w. i w pełni rozwinął w latach dwudziestych XX w. Wygaśnięcie kierunku modernistycznego nastąpiło w połowie lat siedemdziesiątych XX w. Obejmuje on wiele tendencji w architekturze, które jednak mają cechę wspólną: na pierwszy plan wysunięta jest funkcja, jaką ma pełnić budynek. To do niej dostosowana jest konstrukcja, materiały, element estetyczny (forma). Modernizm charakteryzuje stosowanie najnowszych technologii oraz najnowocześniejszych materiałów, dzięki czemu kształtowanie konstrukcji budynku, jego elewacji, rozkładu pomieszczeń są wielkie. Rozpowszechnionymi materiałami były żelbeton, prefabrykaty, konstrukcje słupowo-stropowe, a w elewacji szkło, stal, aluminium. Estetyka architektury modernistycznej związana jest ze sztuką abstrakcyjną, czyli geometria stosowana jest jako element plastyczny. W urbanistyce styl ten rozdziela funkcje poszczególnych obszarów miasta, co skutkowało powstaniem dzielnic przemysłowych, mieszkalnych, rozrywkowych, rekreacyjnych i tym podobnych.


Urbanistyka modernistyczna, osiedle Weißenhof w Stuttgarcie

W architekturze modernistycznej można wyodrębnić kilka tendencji, niektóre stosowane jako eksperymentalne, takie jak konstruktywizm, który przedkładał konstrukcje oraz skomplikowane obliczenia na pierwszy plan (głównie ZSRR), czy też ekspresjonizm, w którym zwracano uwagę na element formy, tak aby stworzyć wrażenie dynamiki i nowoczesności (głównie Niemcy). Do trwałych tendencji zaliczamy architekturę organiczną, która zwracała uwagę na maksymalne dostosowanie bryły budynku do otaczających warunków środowiska.


Przykład budynku w tendencji konstruktywistycznej, Ratusz Miejski w ówczesnym Leningradzie


Przykład budowli w tendencji organicznej, Fallingwater w Pensylwanii

Opera w Sydney to przykład budowli w stylu modernistycznym. Budowano ją w latach 1957-1973. Składa się z czterech sal: operowej, koncertowej, teatralnej oraz kameralnej. Cały budynek zajmuje powierzchnię 1,8 ha. Najbardziej efektowną częścią gmachu jest dach, który według autora projektu przypomina rozwijającą się pomarańczę. Konstrukcja dachu jest bardzo skomplikowana, całość podtrzymują stalowy szkielet oraz kable. Autor projektu, Duńczyk, Jørn Utzon, nie doprowadził budowy do końca, ponieważ jej koszt kilkukrotnie przewyższył planowany budżet.


Gmach Opery w Sydney

Kolejnym przykładem budowli modernistycznej jest Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Zostało zbudowane na Manhattanie. Gmach zaprojektował Frank Lloyd Wright. Budowa trwała długo, bo aż 16 lat (1943-1959). Budynek ma przypominać odwróconą piramidę babilońską lub rozszerzającą się ku górze spiralę. Wygląd budowli, opartej na planie koła, kontrastuje z budynkami znajdującymi się w sąsiedztwie. Kontrowersje budzi brak okien, światło dzienne dociera jedynie przez oszklony dach. Na zewnątrz, jak i wewnątrz dominują formy geometryczne: kwadraty, koła, trójkąty, spirale (widoczne w kształcie kolumn).


Gmach Muzeum w Nowym Jorku

Le Corbusier (1887-1965) to najwybitniejszy przedstawiciel modernizmu. Zajmował się malarstwem, rzeźbiarstwem, architekturą i urbanistyką. Dwa ostatnie przyniosły mu największą sławę. Urodził się w La Chaux de Fonds w Szwajcarii. Studiował architekturę w Paryżu, Berlinie, Wiedniu. Na stałe osiadł w Paryżu i wraz z bratem założył firmę architektoniczną. Zmarł w Cap Martin na południu Francji. Był wybitnym teoretykiem architektury, ustanowił pięć kanonów nowoczesnej architektury: konstrukcje słupowe, poziome okna, płaskie dachy i tarasy na dachach, wolna elewacja, wolny plan. Stworzył nowy system proporcji budynków dostosowany do potrzeb człowieka, obliczył minimalną wysokość kondygnacji (226 cm). W urbanistyce postulował oddzielenie rejonów przeznaczonych do pracy, wypoczynku i mieszkania. Do jego najważniejszych dzieł należą między innymi: projekt Pałacu Ligi Narodów w Genewie, projekt przebudowy centrum Paryża, projekt domu prefabrykowanego o konstrukcji żelbetowej płytowo-słupowej. Jego styl charakteryzował się mieszaniem różnych kierunków sztuki współczesnej, zastosowaniem najnowszych technologii, wykorzystaniem konstrukcji jako elementu plastycznego (często rzeźbiarskiego), śmiałym zastosowaniem kolorów.


Pałac Ligi Narodów w Genewie, autorstwa Le Corbusiera

Kolejnym wybitym przedstawicielem modernizmu jest Walter Gropius, na którego mówi się, że to jeden z największych architektów XX wieku. Urodził się w Berlinie. Studia architektoniczne w rodzinnym mieście oraz w Monachium podjął dzięki wujowi, Martinowi Gropiusowi. Współtworzył i kierował akademią sztuki użytkowej „Bauhaus”, która wprowadziła nowy awangardowy styl wzornictwa w sztuce. W 1934 roku z powodu terroru hitlerowskiego wyemigrował do Wielkiej Brytanii, a później do USA. Jest autorem licznych publikacji, które wywarły  duży wpływ na rozwój architektury współczesnej. Do jego najbardziej znanych projektów należą: budynki „Bauhausu” w Dessau, gmach Uniwersytetu Harvarda w Cambridge (USA), Boston Center, biurowiec Pan America w Nowym Jorku, uniwersytet w Bagdadzie. Jago styl charakteryzuje się innowacyjnym wzornictwem, mającym źródło w awangardowych koncepcjach artystycznych XX wieku, szerokim zastosowaniem szkła, stali i materiałów prefabrykowanych. Konstrukcje budynków tworzył na postawie skomplikowanych wyliczeń.


Jeden z budynków „Bauhausu” w Dessau, projektu Gropiusa

Podsumowując, modernizm w architekturze trwał około 80 lat, przez co rozwinął nowoczesne formy, stosował szerokie zastosowanie nowych technologii. Urbanistyka rozgraniczała strefy mieszkalne, rekreacyjne, przemysłowe. Wykształciło się kilka kierunków, zwanych tendencjami. Dzielimy je na trwałe (architektura organiczna) oraz eksperymentalne (konstruktywizm). Najważniejszymi architektami, zasłużonymi dla rozwoju modernizmu są Le Corbusier oraz Walter Gropius.