UNIWERSYTET ROTRII
Katedra Architektury

ROZPRAWA PROFESORSKA

Temat pracy: Charakterystyka stylów gotyckich w Europie Zachodniej.

Autor: dr Cesare Francesco kardynał de Medici

Promotor: -


Z początkiem XI wieku w Europie nadal królował styl romański nieudolnie czerpiący z wzorców antycznych, stopniowo jednak rozpoczął się proces odchodzenia od surowych form oraz nadmiernej prostoty. Było to nieuniknione, gdyż miasta, jak i wspólnoty monastyczne stawały się coraz bogatsze i ufne we własną potęgę oraz władzę. Przepaść pomiędzy budowlami romańskimi (stosunkowo skomplikowanymi), a arcydziełami sztuki gotyckiej może wydawać się wielka. Niemniej jednak niektóre obiekty reprezentują etap pośredni rozwoju stylu ostrołukowego. Ostatnią fazą (schyłkową) rozwoju gotyku był flamboyant. Występował głównie we Francji, a cechowała go drobiazgowość, nadmiar detali i rzeźb.

Szczególnie interesującym przypadkiem dojrzewającego gotyku może być opactwo Saint Denis (Świętego Dionizego) pod Paryżem, stanowiące przez wieki ostoję feudalizmu francuskiego (tak zwanego Ancien régime). Mnogość sarkofagów królów chowanych tutaj przez cały okres istnienia monarchii nadaje wnętrzu niepowtarzalny wygląd. Konstrukcja gmachu jest typowo romańska, zaś później przeróbki nanoszą elementy gotyckie. We wnętrzu cechy pierwotne budynku pozostają czytelne, chociaż zastosowano tutaj na szeroką skalę sklepienia krzyżowo-żebrowe.



Gotyk to coś więcej niż zmiana estetyczna stylu wznoszenia budowli, dokonała się wówczas przełomowa zmiana ludzkiego myślenia oraz sposobu postrzegania świata. Architekci eksperymentując przez lata doszli do dojrzałości tego stylu: ostre łuki rozkładały ciężar sklepienia, system przyporowy (sklepienia krzyżowo-żebrowe, łuki) przenosił go na zewnątrz budynku, co pozwalało piąć się konstrukcji ku górze - dzięki temu ściany mogły być cieńsze, a kolumny smuklejsze. Po zniwelowaniu grubości murów (pozbawionych funkcji nośnej) umieszczano w nich dekoracyjne, witrażowe okna. Wnętrze kościoła nie było już przestrzenią mroku, a stało się miejscem, gdzie artyści mogli wyrazić siebie w bardzo kunsztowny sposób, oddając tym samym hołd Bogu Stworzycielowi. Malowidła przedstawiały sceny typowo religijne (najczęściej Sąd Ostateczny oraz ognie piekielne). Kamieniarze przeganiali się w tworzeniu coraz bardziej wymyślnych gargulców, pinakli, czy iglic.

Styl gotycki zakorzenił się w Europie na przestrzeni wieków, lecz w każdym regionie rozwijał się w rozbieżnych kierunkach. Szczególnie specyficzny jest odmiana francuska, zaś najłatwiej opisać ją na przykładzie Katedry Notre Dame w Paryżu. Budowa tego obiektu rozpoczęła się w 1163, zaś skończyła dość późno, bo w 1215 roku. We wznoszenie tejże świątyni zaangażowane były pokolenia robotników, co miało konsekwencje dla ostatecznego kształtu kościoła. Niezwykle lekka i zwiewna konstrukcja jest zasługą mistrzów w fachu kamieniarskim. Na pierwszy rzut oka gmach wydaje się prosty i symetryczny, jednak po głębszym przyjrzeniu się dostrzegamy żywiołowy charakter dekoracji. Trzy arkadowe portale z wyrzeźbionymi świętymi i aniołami zapraszają wiernych, aby weszli do Domu Boga. Pomiędzy dwoma wieżami (symbolizującymi dłonie złożone do modlitwy) znajduje się niezwykle rozpoznawalna rozeta (witraż w kształcie okręgu). Wewnętrzne eksplozje koloru były nowością w XIII wiecznej Francji, niemniej jednak szybko przyjęły się i okazały wielkim sukcesem.



Anglicy jako wyspiarze wiele elementów architektury gotyckiej zaczerpnęli z oddzielonej kanałem La Manche Francji. Na przestrzeni wieków wykształciły się tam dwie odmiany stylu ostrołukowego. Pierwsza z nich to Decorated Style, którą omówię na przykładzie katedry w Exeter. Wzniesiona na początku XII wieku, później dwukrotnie przebudowywana, przy wykorzystaniu wszystkich dotychczasowych osiągnięć w dziedzinie konstrukcji architektonicznej. Planowe użycie łuków przyporowych pozwoliło na zastosowanie smukłych kolumn, dzięki czemu przeprute oknami ściany mogły piąć się w górę oraz podtrzymywać misterne sklepienia wachlarzowe (gdzie wygięte żebra spływają wachlarzowato na jedną podporę).



Druga tendencja to Perpencicular Style, zaś charakteryzuje ją bardzo szerokie czerpanie z gotyku francuskiego, lecz z powszechnym zastosowaniem popularnego w Anglii sklepienia wachlarzowego. Styl ten cechowała bardzo bujna dekoracyjność budynków ze strony zewnętrznej oraz wewnętrznej. Bardzo trafny przykład budynku w tejże tendencji stanowi kaplica King's College w Cambridge, którą wznoszono dość długo, bo zaczęto w 1466, a zakończono w XVI stuleciu. Sławne na cały świat są witraże, zaliczane do najpiękniejszych jakie kiedykolwiek powstały. Oprócz okien fenomenem budowli jest niespotykany nigdzie indziej kontrapunkt między strzelistymi pionami a delikatnym "rozrostem" sklepienia.



Kolejna lokalna odmiana stylu gotyckiego wykształciła się w Italii oraz Niemczech. Niemniej jednak w obu państwach zostały wyraźne pozostałości romańskiego, gdyż nie w smak było adaptować cesarzowi oraz książętom modę francuską. Chociaż tamtejsi architekci starali się zachować odmienność to chętnie korzystali z osiągnięć sąsiadów w dziedzinie sklepień, gdyż pozwalała na podniesienie dachów wyżej.

Kościół Santa Croce (św. Krzyża) we Florencji, wznoszony w latach 1254-1422 został zbudowany na planie litery "T". Jego wysokie nawy oraz kaplice wsparte są na smukłych kolumnach i ostrych łukach, chociaż we wnętrzu przeważała surowość i prostota (pozostałości romańskie).  W późniejszym czasie dostosowany do stylu renesansowego.



Katedra w Kolonii stanowi pożyteczne przypomnienie, że niemieccy architekci gotyku, ale jest ona raczej wyjątkiem niże regułą. Bardziej typowe w Rzeczy były kościoły halowe, których boczne nawy miały tę samą (bądź bardzo zbliżoną wysokość), co nawa główna. We wnętrzu powstawała w ten sposób rozległa i rozbrzmiewająca głuchym echem przestrzeń.

Podsumowując, gotyk dominował w architekturze średniowiecznej wypierając styl romański. Z tego ponadnarodowego kierunku oprócz głównego nurtu wykształciły się odmiany lokalne: francuska, angielska, niemiecka, czy włoska. Każda z nich różniła się pewnymi elementami, niemniej jednak wszystkie opierały się na tych samych tezach oraz były ukierunkowane w większości przypadków na sztukę sakralną. Gotyk przetrwał w Europie Zachodniej do schyłku średniowiecza, kiedy to artyści zaczynali przywiązywać większą uwagę, do tego co ludzie aniżeli, co boskie.