Temat: Prawo karne – podstawy prawa karnego.
Autor: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen
Prawem karnym nazywamy zespół norm prawnych, zakazujących pod groźbą kary popełniania czynów, które jako społecznie niebezpieczne stanowią określone ustawowo przestępstwa. Ustawicznie określane przestępstwa oraz kary za nie towarzyszące stanowią centralne elementy prawa karnego.
Fundamentalnym pojęciem związanym z prawem karnym są definicje przestępstwa.
Przestępstwem nazywamy czyn człowieka, zabroniony przez ustawę obowiązującą w trakcie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Na elementy przestępstwa składają się
1) podmiot przestępstwa (sprawca),
2) przedmiot przestępstwa (dobro, przeciwko któremu przestępstwo było skierowane),
3) strona przedmiotowa (sposób i okoliczności popełnienia czynu (m.in. czas, narzędzie, miejsce etc.), 4) strona podmiotowa (subiektywne okoliczności sprawy).
Wyróżniamy także pięć elementarnych kwalifikacji dotyczących sposobu popełniania przestępstw:
1) Sprawstwo – sprawcą jest osoba, która sama lub wspólnie z inną osobą dopuszcza się przestępstwa, a także osoba kierująca popełnieniem przestępstwa przez inną osobę zlecającą popełnienie przestępstwa;
2) Podżeganie – nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa. Podżegacz jest traktowany jako sprawca – osoba, która chce popełnić przestępstwo, wyręczając się inną osobą;
3) Pomocnictwo – umożliwienie lub ułatwienie popełnienia przestępstwa (np. przez dostarczenie narzędzi, udzielenie informacji);
4) Usiłowanie – sprawca podejmuje działania zmierzające do popełnienia przestępstwa, jednak nie następuje skutek w postaci przestępstwa (np. nieudana próba zamachu na życie człowieka);
5) Przygotowanie – podjęcie czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zabronionego.
Przestępstwa dzielimy także według kryteriów: wysokości kary (zbrodnie i występki), sposobu ścigania (ściganie z urzędu oraz ściganie na wniosek) a także rodzaju winy (przestępstwa umyślne i nieumyślne).
Przy definiowaniu zjawiska przestępstwa, należy także wziąć pod uwagę najważniejsze okoliczności, wyłączające odpowiedzialność karną: niepoczytalność, obrona konieczna, stan wyższej konieczności, rozkaz, działanie w granicach uprawnienia lub eksperyment medyczny.
Karą nazywamy środek przymusu stosowany przez państwo wobec osoby uznanej za winną popełnienia przestępstwa. Kara spełnia kilka funkcji: odstraszającą (zapobiega popełnianiu podobnych czynów przez inne podmioty), represyjną (zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości), resocjalizacyjną (umożliwia przestępcy powrót do uczciwego życia) oraz izolacyjną (oddziela przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnienie kolejnych przestępstw).
Rodzaje kar, w zależności od przyjętego systemu prawa karnego w danym państwie, wyróżnia się w odniesieniu do założeń. W Państwie Kościelnym, definicje oraz tryb zastosowania kar określa tytuł V Kodeksu Prawa Kanonicznego, dzieląc je w szczególności na:
1) Cenzury, a więc kary związane z wykluczeniem lub ograniczeniem praw i przywilejów związanych z przynależnością do stanu duchownego lub kościoła, w szczególności:
a) Ekskomunikę – najwyższy wymiar kary kościelnej, definiowany kan. 101 1°-4° CIC;
b) Suspensę – związaną jedynie ze stanem duchownym, kan. 102 § 1 CIC.
2) Kary ekspiacyjne, a więc związane z zakazami, pozbawieniami, przeniesieniami lub wydaleniami, określone kan. 103 i 104 CIC.
3) Kanoniczne środki karne i zadośćuczynienia, a więc upomnienia lub nagany kanoniczne w ramach środka karnego, a także pokuty w ramach zadośćuczynienia, określone kan. 105 i 106 CIC.
Środkiem karnym określa się dodatkowe dolegliwości przewidziane przez prawo za dokonanie określonych przestępstw. Poza regulowanymi kanonicznie, w PKR wyróżnia się także: 1) pozbawienie praw publicznych, 2) zakaz wykonywania zawodu, zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności, 3) nawiązka oraz 4) publiczne ogłoszenie wyroku.
W zależności od charakteru i formy popełnienia przestępstwa przez osobę znajdującą się pod jurysdykcją rotryjskiego wymiaru sprawiedliwości, kompatybilnymi organami orzecznictwa w zakresie zastosowania kar i środków karnych są zarówno Sygnatura Apostolska (w zakresie niezastrzeżonym dla odrębnych organów) oraz Kongregacja Świętego Oficjum (w zakresie niezastrzeżonym dla odrębnych organów).
