Temat: Prawo cywilne - podstawy prawa cywilnego. (1)
Autor: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen
Prawem cywilnym nazywamy zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe, a w pewnym stopniu i niemajątkowe, między równorzędnymi podmiotami prawa. W poszczególnych systemach prawa zakres stosunków społecznych uregulowanych przez prawo cywilne był różny i różne są definicje w poszczególnych państwach i okresach historycznych. Współcześnie prawo cywilne to część prawa prywatnego regulująca stosunki majątkowe i niemajątkowe osób fizycznych i prawnych. W dawnych państwach (głównie) bloku komunistycznego wyodrębniono z prawa cywilnego - prawo rodzinne i prawo pracy.
1. Podmioty prawa cywilnego
Osoba fizyczna to określenie człowieka w prawie cywilnym, aż od momentu narodzenia do chwili śmierci. Cechą osoby fizycznej jest zdolność prawna, czyli możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Zdolność prawną posiada każdy człowiek od momentu urodzenia aż do końca życia. Wyjątkowym przypadkiem pozyskania owej zdolności jest status nasciturusa, a więc dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego. Nasciturusowi przysługują jedynie niektóre prawa, jak np. prawo dziedziczenia. Należy podkreślić, że owe przymioty ulegają zawieszeniu aż do czasu żywego narodzenia się dziecka.
Osoba prawna to wyodrębniona strukturalnie i majątkowo, powołana w celu realizacji określonych celów gospodarczych lub społecznych jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej. Osobowość prawną posiadają m.in. stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne, jednostki samorządu terytorialnego, a także związki wyznaniowe.
2. Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków w wyniku własnego działania, a więc możliwość samodzielnego kształtowania własnej pozycji prawnej. Przymiot ów charakteryzuje zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Występują 3 kategorie zdolności do czynności prawnych:
a) Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby, które ukończyły 18. rok życia, jednostki posiadające osobowość prawną etc.
b) Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby, które ukończyły 13. rok życia, lecz nie przekroczyły 18 lat, a także osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Owe podmioty mogą samodzielnie wykonywać niektóre czynności z zakresu prawa cywilnego, jednakże na wykonywanie części czynności wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzica/opiekuna prawnego – w przypadku nieletnich, kuratora – w przypadku osób cz. ubezwłasnowolnionych).
c) Brak zdolności do czynności prawnych jest zjawiskiem charakteryzującym osoby fizyczne poniżej 13. roku życia oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. W obu przypadkach większość czynności cywilnoprawnych dokonywana jest za zgodą przedstawicieli ustawowych lub bezpośrednio przez ich działanie.
3. Rodzaje norm prawa cywilnego
a) Bezwzględnie wiążące (ius cogens) – strony stosunku prawnego muszą się bezwzględnie zastosować do brzmienia normy prawnej, tzn. bez możliwości samodzielnego kształtowania zachowania lub decydowania o wykonaniu zapisów normy. Owe normy stanowią szczególny przymiot prawa publicznego.
b) Względnie wiążące (ius dispositivum) – ich zastosowanie zależy od woli stron stosunku prawnego, jeśli nie ustalą one inaczej konsekwencji prawnych. Normy te charakteryzują w szczególności prawo prywatne.
c) Semiimperatywne (semidispositivum) – strony mogą zmienić stosunek prawny, ale tylko na korzyść określonej w normie strony, nie mogą zaś pogorszyć jej sytuacji. Częściowo norma ma więc charakter bezwzględnie wiążący. Uważa się ją za kategorię pośrednią. Normy te znajdują zastosowanie chociażby w przepisach prawa handlowego etc., chroniąc z ramienia państwa słabszą stronę stosunku prawnego, np. konsumenta.
