Temat: ¬ródła prawa międzynarodowego publicznego, rozprawa
Autor: x. mgr net. Vincenzo Oreglia di Santo Stefano
Promotor: mons. x. dr hab. net. Ksawery van Berden
Rozdział I – Pojęcie źródeł prawa
Pojęcie źródła prawa można rozumieć na dwa sposoby: materialny i formalny. Materialnym źródłem prawa jest to, co sprawia, że prawo międzynarodowe kształtuje się i nabywa moc obowiązującą – można przyjąć, że jest to wola państw lub nawet ich przywódców. Formalnym źródłem prawa materialnego jest proces, który doprowadził do powstania normy prawa międzynarodowego np. zawarcie umowy międzynarodowej. W swojej pracy będę zajmował się pojęciem źródła prawa międzynarodowego w sensie formalnym, segregując je w formach znanych najwcześniej.
Rozdział II – zwyczaj międzynarodowy
Zwyczaj międzynarodowy jest najwcześniejszym źródłem prawa międzynarodowego, gdyż wyprzedzał niejednokrotnie uregulowania przyszłych umów międzynarodowych. W skład zwyczaju międzynarodowego wchodzą dwa pojęcia: usus – czyli zwyczaj, długotrwałe postępowanie, praktyka i opinio iuris, czyli uznanie przez społeczność międzynarodową takiej praktyki za mającą walor prawny, będącej źródłem prawa.
Analizując pojęcie zwyczaju międzynarodowego warto zwrócić uwagę, że najważniejsza w nim jest długotrwała praktyka. Zwyczaj wykształca się poprzez lata stałego postępowania, które jest uznawane za zgodne z prawem i naturalne w danej sytuacji. Także sama praktyka musi rodzić przekonanie, że to właśnie ta reguła ma moc normy prawa międzynarodowego.
Zwyczaje międzynarodowe obowiązują zazwyczaj jeszcze w tych dziedzinach, które nie zostały uregulowane umowami międzynarodowymi, konwencjami itp. Koronnym przykładem jest dyplomacja (szczególnie protokół dyplomatyczny), a także prawo wojenne (tzw. klauzula Martensa, która zakłada uwzględnianie norm prawa zwyczajowego podczas prowadzenia wojny w tych sytuacjach, które nie zostały uregulowane konwencjami). Prawem zwyczajowym jest także to, że Państwo Kościelne Rotria nie nawiązuje stosunków dyplomatycznych z państwami dopiero co powstałymi, tylko czeka na ich uznanie w mikroświecie.
Zwyczaj międzynarodowy gaśnie poprzez tzw. desuetudo, czyli zanik jego praktykowania. Wygasa wtedy jego usus, a także następnie opinio iuris.
Rozdział III – umowa międzynarodowa
Umowa międzynarodowa jest to porozumienie (najczęściej pisemne) pomiędzy państwami, regulowane przez prawo międzynarodowe. Nieważna jest jej nazwa (traktat, umowa, układ, pakt, porozumienie, konwencja). Teoretycznie umową międzynarodową jest porozumienie między państwami, ale jej stronami mogą być także np. ruchy narodowowyzwoleńcze, organizacje międzynarodowe.
Wyróżnia się wiele rodzajów umów międzynarodowych. Wymienię kilka z nich:
1. ze względu na liczbę kontrahentów:
a). bilateralne – uczestniczą dwa podmioty
b). multilateralne – uczestniczy kilka podmiotów choćby po jednej ze stron
2. we względu na sposób przystąpienia:
a). otwarte – nie ma żadnych wymagań
b). półotwarte – państwo musi spełnić określone wymagania, żeby do niej przystąpić
c). zamknięte – nie można do nich przystąpić
3. ze względu na sposób ratyfikacji:
a). państwowe – ratyfikuje głowa państwa np. Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską, a Królestwem Agurii
b). rządowe – zatwierdza je szef rządu – np. w przypadku Rotrii Wicekanclerz
c). resortowe – ich przedmiot należy do jednego z ministrów
Budowa umowy międzynarodowej na przykładzie Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Królestwem Agurii z 05 stycznia 2013 r.:
a). tytuł umowy – Konkordat
b). intytulacja - Wysokie Układające się Strony:
Jego Królewska Mość Gryhory I Petrowicz de Catalán, w imieniu Królestwa Agurii
oraz
Jego Świątobliwość Aleksander III, Patriarcha Państwa Kościelnego Rotria
c). arrenga - zawierają w najlepszej wierze następujący Konkordat, traktujący również o wzajemnym uznaniu i nawiązaniu stosunków dyplomatycznych:
d). dyspozycja – treść traktatu
e). podpisy
Ratyfikacją nazywamy zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez szefa państwa. W przypadku Rotrii uprawnionym do ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych jest Patriarcha.
W prawie międzynarodowym obowiązuje zasada pacta sund servanda, czyli umów należy dotrzymywać. Niektóre umowy mogą zawierać sankcje w przypadku ich złamania przez jedną ze stron.
Pojęcie umowy międzynarodowej jest bardzo obszerne i może być tematem osobnej pracy.
Rozdział IV – Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane
To ciekawe sformułowanie oznacza normy uznawane powszechnie przez wszystkie państwa, które możemy uznać za cywilizowane. Wywodzi się ono z dawnego podziału na państwa – dominia i podporządkowane im państwa kolonialne, które nie były uznawane za cywilizowane. Dziś praktycznie wszystkie państwa są cywilizowane. W skład ogólnych zasad wchodzą takie zasady jak:
-umów należy dotrzymywać
-należy odpowiadać za wyrządzone szkody
-nikt nie może przekazać więcej niż sam posiada
-zakaz zabijania kobiet, dzieci i jeńców w trakcie działań wojennych
-zakaz użycia siły lub groźby użycia siły
-załatwianie sporów w sposób pokojowy
Rozdział V – Prawo uchwalane
Prawem uchwalanym nazywane są normy prawa międzynarodowego publicznego stanowione przez organy organizacji międzynarodowych takich jak np. Zgromadzenie Ogólne ONZ, a w świecie mikronacji działająca kiedyś Organizacja Polskich Mikronacji. Można je podzielić na akty:
-pro foro externo – czyli działające na zewnątrz, także wobec podmiotów nie będących członkami tej organizacji np. rezolucje dotyczące spraw pokoju itp.
-pro foro interno – czyli działające do wewnątrz np. dotyczące spraw organizacyjnych organizacji międzynarodowej
W doktrynie znajduje się pogląd odmawiający mocy prawnej prawu uchwalanemu (nazywane jest ono miękkim prawem), lecz moim zdaniem jest on niesłuszny. Oczywiście innym rodzajem prawa są normy uchwalane przez organy organizacji międzynarodowych ponadnarodowych (takich jak Unia Europejska), gdyż one stanowią element krajowego porządku prawnego.
Rozdział VI – akty jednostronne
Akty jednostronne są wydawane przez państwa w celu osiągnięcia określonego skutku prawnego. Należą do nich:
1. Notyfikacja – to pisemne powiadomienie podmiotu prawa międzynarodowego o wydarzeniu, z którym prawo łączy określone skutki prawne np. informacja o objęciu tronu przez określonego monarchę lub o wyborze nowego Patriarchy Rotrii.
2. Uznanie – to stwierdzenie, że określony przedmiot uznania (państwo, rząd) istnieje i powinien być traktowany jako podmiot prawa międzynarodowego np. uznanie nowego państwa mikronacyjnego.
3. Protest – stwierdzenie, że określone zachowanie państwa jest niezgodne z prawem międzynarodowym.
4. Zrzeczenie się – państwo poprzez ten akt zrzeka się pewnych praw.
Rozdział VII – doktryna i orzecznictwo
Teoretycznie zdania prawników i naukowców oraz orzeczenia sądów międzynarodowych nie są uznawane za źródła prawa międzynarodowego. Można je stosować pomocniczo, szczególnie przy wykładni istniejących przepisów.
