Temat: Pojęcia, cechy i funkcje prawa kanonicznego, praca magisterska
Autor: mons. x. Leonardo Mario della Popoly de Bourbon
Promotor: bp. dr. net. Vincenzo Oreglia de Montpellier

Rozdział I Pojęcie i funkcja prawa kanonicznego

Prawo kanoniczne, zwane także prawem kościelnym, jest to zbiór norm ustanowionych, opracowanych lub uznanych przez uprawnioną władzę kościelną w celu zabezpieczenia dobrego porządku w łonie społeczności kościelnej i wypełniania misji Kościoła czyli celu prowadzenia wiernych ku dobru wspólnemu i zbawieniu wiecznemu.
Prawo kanoniczne (ius canonicum) wywodzi się ze słowa „kanon”, które w języku greckim oznacza „wzorzec, regułę zachowania”.

Rozdział II ¬ródła prawa kanonicznego

¬ródła prawa powszechnego
Prawo Boskie:
- naturalne - wywodzi się z natury człowieka;
- pozytywne - zespół norm, które dane zostały od Boga w postaci naturalnego objawienia:
          Stary Testament (normy sądownicze i obyczajowe),
          Nowy Testament (wola Chrystusa, ustanowienie Kościoła, zasady funkcjonowania, ustanowienie sposobu rządzenia).
Prawo Boże jest niezmienne pod groźbą utracenia własnej tożsamości.

Prawo stanowione przez Kościół:
- prawo papieskie - stanowi je papież;
- prawo soborowe - stanowi je sobór - kolegium biskupów;
- ius constitutum - stanowi je dykasteria kurii rzymskiej.

¬ródła prawa partykularnego
Prawo obowiązujące w kościele partykularnym:
- statuty synodalne;
- księgi kościelne.

Rozdział III Historia i cechy prawa kanonicznego

Dekret Gracjana
W 1140 roku boloński mnich Gracjan dokonał systematyzacji i ujednolicenia przepisów prawa kanonicznego. Kontynuował on pracę swoich wybitnych poprzedników. W VII wieku Izydor z Sewilli stworzył uporządkowany tematycznie zbiór nazywany hispaną. Po nim, w 1010 roku, dokonał podobnej systematyzacji Burchard z Wormacji, a w 1090 także Iwon z Chartres. Dopiero jednak dzieło Gracjana, zwane Dekretem Gracjana (Decretum Gratiani) porządkujące ustawy soborowe poczynając od ustaw soboru nicejskiego z 325 roku – zyskało powszechny autorytet.

Dekretaliści
W niedługim czasie po ukazaniu się Dekretu Gracjana zaszła potrzeba zgromadzenia nowego materiału prawnego, którego dostarczyły sobory laterańskie w 1179 (III) i 1215 (IV) r. oraz ustawodawstwa papieży Aleksandra III (1159 - 1181) i Innocentego III (1198 - 1216). Ponadto zwrócono uwagę, iż wiele dawnych dekretałów nie znalazło się w Dekrecie Gracjana. Stąd zaczęto tworzyć nowe zbiory prawa kościelnego. Było ich wiele. Pięć z nich przyjęła szkoła bolońska i objaśniała na równi z Dekretem Gracjana. Nazywano je Compilationes, a po ukazaniu się nowej kompilacji Grzegorza IX, Compilationes antiquae. W jednym z powstałych wówczas zbiorów prywatnych autorstwa Bernarda z Pawii po raz pierwszy zastosowano schemat: iudex (o jurysdykcji kościelnej), iudicium (prawo procesowe z wyjątkiem karnego), clerus (prawo osobowe), connubia (prawo małżeńskie), crimen (prawo karne).

Corpus Iuris Canonici
Na soborze trydenckim powołano specjalną komisję, która opracowała poszczególne zbiory prawa kanonicznego, nadając im jednolity układ. Tekst pod nazwą Corpus Iuris Canonici został on zatwierdzony w 1580 roku przez papieża Grzegorza XIII, a obejmował: Dekret Gracjana, Liber extra, czyli Dekretały papieża Grzegorza IX z 1234 roku, Liber sextus to jest zbiór dekretałów papieża Bonifacego VIII z 1298, Clementinae - nieukończony zbiór dekretałów papieża Klemensa V z lat 1314 i 1317, Extravagantes communes oraz Extravagantes Joannis Papae XXII – prywatne kompilacje dekretałów z XIV-XV wieku.

Współczesny Kodeks Prawa Kanonicznego
W XX w. Kościół katolicki dokonał odnowy swojego prawa. Pierwszą nowoczesną kodyfikacją był kodeks prawa kanonicznego z 1917. Prace nad tym kodeksem rozpoczęła w1904 roku komisja ds. projektu nowego prawa kanonicznego powołana przez papieża Piusa X. Kodeks został promulgowany przez papieża Benedykta XV. Kodeks składał się z pięciu ksiąg, których układ oparty był na schemacie instytucji Justyniana (Iudex, Iudicium, Clerus, Conubia, Crimen). Zamiar reformy prawa kanonicznego ogłosił w początkach swojego pontyfikatu w 1959 roku papież Jan XXIII. Jednakże komisja do reformy prawa kanonicznego została powołana dopiero w 1963 roku, po rozpoczęciu II soboru watykańskiego. Nowy Kodeks prawa kanonicznego został promulgowany 25 stycznia 1983 roku przez papieża Jana Pawła II. Kodeks składa się z 7 ksiąg: Księga I. Normy ogólne, Księga II. Lud Boży, Księga III. Nauczycielskie zadanie Kościoła, Księga IV. Uświęcające zadanie Kościoła, Księga V. Dobra doczesne Kościoła, Księga VI. Sankcje w Kościele, Księga VII. Procesy.


¬ródła:
1. Wolna Encyklopedia, wersja Polska
2. „Wykład Prawa Kościelnego”