bp prof. UR dr net. Giovanni Battista della Popoly


Rozdział I – Pojęcie zwyczaju

Zwyczajem nazywa się długotrwałą praktykę jakiegoś postępowania, wytworzoną w danym środowisku i uznawaną przez nie jako źródło prawa. Jest to niepisane źródło prawa, które może dopiero w przyszłości stać się normą pisaną. Powstaje wtedy, gdy dana (często istotna kwestia) nie jest regulowana prawem stanowionym.

Zwyczaj składa się z dwóch elementów: praktyki (usus) oraz przekonania, że stanowi ona prawo (opinio iuris). Praktyka musi być długotrwała, występować stale przy rozstrzyganiu danej kwestii prawnej, przy regulowaniu określonego stosunku prawnego. Praktyka musi być zgodna i akceptowana przez uczestników obrotu prawnego, czasem poprzez brak sprzeciwu (tacitus consensus - milcząca zgoda).

Przy zwyczaju najważniejsze jest poczucie, że stanowi on prawo. Uczestnicy obrotu postępują w ten sam sposób, bo wiedzą, że tak trzeba, tak należy się zachować w tym momencie. Opinio iuris - oznacza właśnie to odczucie, że dane postępowanie stanowi prawo, że uczestnicy sytuacji prawnej są zobligowani do określonego działania bądź zaniechania.

Często zwyczaj przekształca się w normę prawa pisanego, gdy ustawodawca dostrzegając istnienie zwyczaju i jego moc prawną postanawia przekształcić go w pewniejszą normę, jaką jest przepis prawa.

Rozdział II - Zwyczaj w Państwie Kościelnym Rotria

Art. 6 Bulli Exsurge Domine stanowi w punkcie 7, że normy prawa zwyczajowego są źródłem prawa. Chciałbym przedstawić kilka ich przykładów.

Do niedawna normą zwyczajową była regulacja adopcji przez duchownych. Kanon 37 § 2 Kodeksu Prawa Kanonicznego stanowił: "Patriarcha może wydać szczegółowe normy w sprawie adopcji przez osoby duchowne.". Bulla "Fructus ventris Tui" regulująca te kwestie została wydana dopiero przez Jego Świątobliwość Aleksandra IV 21 lutego 2015 r. Wcześniej zwyczaj ukształtował obowiązek pytania Biskupa Rotrii o zgodę na dokonanie przysposobienia. Zwyczajowo ogłaszano fakt dokonania adopcji publicznie. Patriarsza bulla tylko potwierdziła normy, które wykształciły się w drodze długotrwałej praktyki.

Kolejną normą zwyczajową jest kształt herbów duchownych. Ich wygląd, kolor kapeluszy, ilość chwostów oraz innych dodatków nie jest uregulowany w żadnym akcie prawnym. W chwili obecnej jest jednak tworzona kolejna bulla, która ma potwierdzić normy zwyczajowe w tym zakresie.

Jak widać ustawodawca często woli spisać zwyczaj i zamienić go w normę prawa pisanego w celu uzyskania większej pewności prawa, która powinna przyświecać każdemu legislatorowi.

Rozdział III - Desuetudo

Jako desuetudo rozumie się odejście od zwyczaju. Wygaśnięcie zwyczaju polega albo na odejściu od praktyki, albo na przestaniu uznawania jej za prawo. Najczęściej jednak gasną oba elementy składające się na zwyczaj.